நீலநாயக பதக்கமும் சன்னவீரமும் :

மதுரை மீனாட்சி சுந்தரேஸ்வரர் கோவிலுக்கே உரிய தனித்துவமான அனிமணிகள் பலஉள்ளன அவற்றுல் தனித்துவமாக திருமலைநாயக்க மன்னர் நீலநாயக பதக்கமென்ற ஒரு பதக்கமும் செய்து கொடுத்திருக்கிறார். இது பட்டை தீட்டாத பெரிய பெரிய நீலக்கற்கள் பொதிந்த பதக்கம். உலகத்திலுள்ள நீலக்கற்களுக்கே நாயகமான கற்கள் போல இப்பதக்கத்திலுள்ளவை அறிதான

கற்களாக கருதப்படுகின்றது.

இப்பதக்கத்திலுள்ள நீலக்கற்கள்

தோன்றுகின்றன. இவை உருவமும்

பளபளப்பும், அழகும், கவர்ச்சியும், பொலிவும் கொண்டவை. ஏழாம் எட்வர்டு இளவரசர் ஒருமுறை இந்தியாவுக்கு வந்திருந்தபோது மதுரைக்கோயில் பார்க்கவும் தமிழகம்bவந்தார். மதுரையில் அவர் கோவிலையும் கோவிலிலுள்ள ஆபரணங்களையும் பார்த்து மகிழ்ந்தார் இந்த நீல நாயகப் பதக்கம்பார்த்து அப்படியே சொக்கிப்

போனார். பதக்கத்திலுள்ள பெரிய

நீலக்கற்களின் பருமனையும், பட்டையிடாத நிலையிலும் கற்களின் அடிப்பக்கம் திறவையாயிராமல் தகடு பொருத்தி மறைத்திருந்தும் அதன் வனப்பும், எந்தப்பக்கமாகப் பார்த்தாலும் பரவும் பளபளப்பும், ஒளியும் ஊடுருவித்

தெரிவதையுங் கண்டு  ஆபரணங்களிலேயே இது மிகமேலான தெனப் பாராட்டி, அவ்வளவிலும் அமையாது தம் தாயாரான

விக்டோரியா மகாராணியார்

பார்த்து மகிழ்வதற்காக இலண்டனுக்கும்

கொண்டு சென்று திரும்பக்கோயில்

கொண்டு வந்து சேர்ப்பித்தாரெனச்

சொல்லப்படுகிறது . அதனால் இப்பதக்கம் 'LondonReturned Gem' என்றும் அழைக்கப்படுகின்றது 

மிக தனித்துவமான ஆபரணங்களில் இதுவும் ஒன்று. எந்த பக்கம் பார்த்தாலும் பளபளப்பும், ஒளியும் ஊடுறுவி பளிச்சிடும் இந்த பதக்கத்தில் பத்து பெரிய நீல கற்கள், இரண்டு மாணிக்கம், ஒரு கோமேதம், நான்கு முத்துக்கள் கொண்டு செய்யப்பட்டுள்ளது. இதன் எடை தோராயமாக 30 பவும் இருக்கும் (21 தோலா).தோலா / தோலாத் - தோலா + தங்கம் = தோலாத் தங்கம். மிகவிலை மதிப்புடைய தங்கத்தை விற்பனைக்கு வைக்கும்போது கிராம், சவரன், பவுன், தோலா, பிஸ்கட் என்று எடையை ஆதாரமாகக்கொண்டு வகைப்படுத்துவார்கள். அதன்படி ஒரு தோலா என்பது 11.600 கிராம் எடையுள்ளத் தங்கமாகும். இன்றும் ஆந்திரப் பகுதிகளில் தங்கத்தை தோலா எடையில்தான் குறிப்பிடுகிற வழக்கம் இன்றளவும் உள்ளது.

நீலநாயக பதக்கம் மன்னர் திருமலை நாயக்கமன்னர் கோவிலுக்கு கொடையாக அளித்தது இது உள்ளங்கை அளவு வட்டமான ஒருவகை பதக்கம். இது அரசமரபினருக்கே உரிய ஒருவகை அணிகலன் . இந்த பதக்கம் சன்னவீரத்துடன்  நீட்ச்சியாகவே பார்க்கமுடிகின்றது. 

சன்னவீரம் என்பது போர் கடவுள்கள், போர் வீரர்கள் மட்டும் அணியும் ஒருவகை வீரச்சங்கிலியாகும். இதனை நாம் பல்லவர், சோழர் கால சிற்பங்களில் இன்றும் காணலாம். இங்கு எடுத்துக்காட்டாக சில குறிப்பிட்டதக்க சன்னவீரத்தின்  படங்களை தொகுத்துகாட்டப்பட்டுள்ளது.

 இந்த தொகுப்பில் கி.பி4ஆம் நூற்றாண்டை சேர்ந்த ரோமானிய காலத்திய தங்க உடல் சங்கிலி ஒன்று  ஹோக்ஸ்னே ஹோர்டில்1992 ஆண்டு கிடைத்துள்ளது. இது தற்போது லண்டனில் உள்ள V&A அருங்காட்சியகத்தில் உள்ளது.சஃபோல்க்கில் என்ற ஒரு உலோகக் கண்டுபிடிப்பாளரால் கண்டுபிடிக்கப்பட்டது இது அமேதிஸ்ட் மற்றும் கார்னெட்டுகள் கொண்டு மையத்தில் பதக்கம் செய்யபட்டுள்ளது மேலும் நுண்ணிய வேலைப்பாடுகள் கொண்ட நான்கு சிங்கத் தலைகளால் அலங்கரிக்கப்பட்ட சங்கிலி முனையங்கள்  அந்த பதக்கத்துடன் இணைக்கப்பட்டுள்ளது. 

இந்த வகையான உடல் சங்கிலிகள் ரோமானிய கலையில் தோன்றும் அவர்களின் கடவுளரான வீனஸ் அல்லது நிம்ஃப்கள் ஆகியோருடன் தொடர்புடையதாக பார்க்கபடுகின்றது. மேலும் இது  மரியாதைக்குரிய உயர் பதவியில் இருந்த இருப்பாலர்களும் அணிந்துள்ளனர். இது சன்னவீரத்துடன் ஓத்த ஒரு நகையாக நாம் பார்க்கமுடிகின்றது.

மதுரையில் உள்ளது போல  மற்றுமோர் நீலநாயக பதக்கம் பூலோக வைகுண்டம் என அழைக்கப்படுகிறது. காவிரி மற்றும் கொள்ளிடம் ஆறுகளால் சூழப்பட்ட தீவில், சிறப்புமிக்க 108 வைணவத் திருத்தலங்களுள் முதன்மையான அரங்கநாதசுவாமி கோயிலில் உள்ள ஸ்ரீ பெரிய பிராட்டியாரின் நாயகனான  நம்பெருமாள்( உற்சவர் ) மற்றவர்களை விட உயர்ந்தவர் என வேறுபடுத்தி காட்ட அவருக்கு மட்டுமே உரித்தானவும் மற்றவர்களிடம் இல்லாத உயரிய பல அஸாதாரண ராஜ போக உபசாரங்கள் செய்யப்படுகின்றது. ஸ்ரீ நம்பெருமாள் மற்ற தேவதாந்திரங்களை விட உயர்ந்தவர் என உலகிற்கு பறை சாற்றும் விதமாக நம்பெருமாளிடம் மட்டுமே இருக்ககூடிய ஒப்பு உயர்வு பெற்றதான, ஸ்ரீநம்பெருமாள் திருமார்பில் திருமகளின் வாசஸ்தலமான  பெரிய பிராட்டியார் வீற்றிருக்கும் ஸ்ரீவத்சம் ( திருமரு ) உறைவிடத்தின் அருகில் நம்பெருமாள் திருமார்பில்,சந்தனத்தோடு, குங்ககுமப்பூ, பச்சை கற்பூரம், சேர்த்து,மை போல் அரைத்து,அந்த சந்தன பரலையை தன் திருமார்பில் தரித்து கொண்டு அதன்மேல் நீல நாயகத்தை அனுதினமும் சாத்திக்கொண்டு சேவைசாதிக்கின்றது. இந்த நீல நாயக பதக்கம் மதுரை மற்றும் திருவரங்கத்திற்கே உரிய தனித்துவமான நகைகள். தற்காலத்தில் நம்பெருமாளை பார்த்து மற்ற எம்பெருமாள் கோவில்களிலும் பெருமாளுக்கு அணிந்திருந்தாலும் இந்த  பழைய நகையின் வடிவழகிற்கு ஈடாகாது. மேலும் வைணவத்தில் இந்த நீலநாயாக பதக்கத்திற்கு கௌஸ்துபம் என்று மற்றொரு பெயரும் உண்டு. கவுஸ்துபம் என்பது ஒரு வகை ஆபரணத்தை குறிக்கிறது, இது பஞ்சராத்ரா, பத்மசம்ஹிதை மற்றும் வைகானஸ-ஆகாமங்கள் திருமாளுடன் தொடர்புடைய ஒரு முக்கியமான அணிகலனாக இதனை சொல்கிகின்றன. கௌஸ்துபமணி என்பது ஐந்து ரத்தினங்களால் (முத்து, மரகதம், மாணிக்கம் , நீலம் மற்றும் வைரம்) வகைப்படுத்தப்படும் ஒரு சிறப்பு நகையாகும், இது ஐந்து மொத்த கூறுகள் அல்லது பஞ்சபூதங்களை (பூமி, நீர், நெருப்பு, காற்று, ஈதர்) குறிக்கும். சமுத்திரமாஞ்சனாவின் புராணத்தின் படி

தேவர்களும் அசுரர்களும் அமிர்தத்தைப் பெறுவதற்காக பாற்கடலை ( சமுத்திர மதனம் ) கடைநதனர். அப்போது, ​​பதினான்கு நகைகள் ( இரத்தினங்கள் ) கடலில் இருந்து வெளிப்பட்டன. வெளிவந்த முதல் சில பொக்கிஷங்களில் கௌஸ்துபமும் ஒன்று இது ஒரு "சிறந்த இரத்தினம், தாமரைபோன்ற வடிவுடைய மாணிக்கம்" என்று விவரிக்கப்படுகின்றது . இது ஐந்து ரத்தினங்களைக் கொண்ட ஆபரணமாக குறிப்பிடப்படுகிறது, இது ஒரு பதக்கமாகவோ  அல்லது விஷ்ணுவின் நீண்ட வனமாலையையும் அவரின் திருமார்பில் அலங்கரிக்கும் ஒரு சிறப்பு அம்சமாக அறியப்படுகிறது. அனைத்து இரத்தினங்களிலும்  மிக அற்புதமான இரத்தினம் என்று நம்பப்படுகிறது  மேலும் இது தெய்வீக அதிகாரத்தின் அடையாளமாகவும் கருதப்படுகிறது.அதன் நீட்ச்சியாகவே இதனை அரசர்களுடனும் போர்வீரர்களுடன் தொடர்புபடுத்தி பார்க்கமுடிகின்றது.

-- இராமு இராமநாதன் RM N

Kundrakudi rock cut temple

The Pandyas are known for their significant contribution to South Indian temple architecture, particularly through their rock-cut temples, which represent some of the earliest forms of structural and monolithic temple construction in Tamil Nadu. These temples reflect their patronage of art, culture, and devotion to Hindu deities, particularly Shiva and Vishnu. The Kundrakudi Pandiya Cave Temples are ancient rock-cut temples located in Kundrakudi, a small village near Karaikudi in Tamil Nadu, India. These temples are renowned for their historical, architectural, and religious significance, reflecting the rich heritage of the Pandya dynasty, which flourished in the region. These temples were constructed during the Pandya period, around the 8th century CE. They showcase the typical Pandya style of architecture, which emphasizes simplicity and elegance.The sanctum sanctorum houses deities, typically dedicated to Lord Shiva or other Hindu gods. The Cave is with sanctum sanctorum and Ardha mandapam. The ardha mandapam is supported by 2 square pillars and 2 pilasters.

 In sanctum sanctorum square shaped Shiva Lingas are excavated from the mother rock. Rishaba is in front of the middle Cave. Dwarapalakas are on the side of the front ardha mandapam. The Dwarapalakas were shown in thribangha posture keeping one hand on the thandam and a snake is coiled on it and the other hand is in kadi hastam posture.

In the next panel Mahavishnu with 4 hands is shown along with Garuda but this Maha Vishnu is not in the usual posture he rests his lower left hand on Garuda and holds something in the right hand. Here Even Garudan is in unusual posture he is shown with folded hands we could see similar garuda in pillaiyarpatti rock cut cave temple too. The first cave is with panels of Murugan, Dwarapalakar, Maha Vishnu, Brahma, Lingothbavar, Brahma, Sankara narayanar, Natarajar in Chathura nadanam with 4 hands and two Shiva ganas playing musical instrument to Natarajar’s dance, Kotravai with 8 hands holding various weapons. Two Navakanda and Arikanda sculptures are shown below. All the original sculptures are finished with lime motor and colourful painting was done unfortunately I havent take the pictures of these sculptures. And a Chandikeswarar bas relief is carved before the cave. He is sitting in padmasanam and keeping both hands on thigh. The right palm is open and facing upwards. There is a vinayagar shown with four hands which looks similar at pillaiyarpatti karpagavinayagar Sculpture carved on the right side of the rock. Bhairavar, Raishabam, Sri Valli Devasena Subramaniyar are in front of the Cave.

 There is Pandya period Tamil vattezhuthu inscriptions are found on the pillars. The latter maintained and extended during Chozhas and Vijayanagara’s period. One of the Pandya period Vattezhuthu inscriptions mentions the name of this rock cut cave as “Masilicchuram” means “Mayil Malai eswaran koil”. And there is The Chozha period inscriptions recorded from this Rock Cut Cave Temple belongs to Rajraja-I and Kulothunga Chozha-I. 

The rock cut Cave was extended with structural mandapam, in which two shrines are also during Vijayanagara Nayakas period. Part of Saptamatrikas and Jyeshtadevi sculptures of pandiya period are kept in front of a shrine.

Kundrakudi is easily accessible by road from Karaikudi, which is well-connected by bus and train.Early mornings or evenings are best time to visit this spot.

--Ramu. Rm.N

Honey bees in indian jewelry and literature

In Indian jewelry, honey bees have historically held both decorative and symbolic significance. They are often incorporated into jewelry designs that reflect themes of nature, fertility, beauty, and devotion, and their presence represents prosperity, love, and transformation. Indian jewelry artisans use bees as a motif across various styles, from temple jewelry to modern designs, drawing inspiration from their connection to nature and mythology. Here are some ways honey bees are represented in Indian literature and philosophy.

Honeybee in Tamil literature

Honey bees have a rich presence in Tamil literature, often symbolizing various aspects of beauty, nature, and love. They are depicted in classical Tamil poetry, particularly in the "Sangam" literature, which dates back over two thousand years. In these ancient texts, honey bees appear as motifs for beauty, fertility, the arrival of spring, and as a metaphor for romantic longing and devotion.

Honey bees in Sangam poetry are commonly used to describe the emotions of lovers (Symbol of Love and Romance). They are often compared to the lover who is drawn irresistibly to their beloved, just as bees are attracted to flowers for nectar. Poets liken the hum of bees to the whispers of lovers, and bees moving from flower to flower are used as metaphors for the curiosity and affection in romantic relationships.

Some reference from Tamil literature has been listed here. Akananuru -4-10; 46 Ainkurunuru - 90

Narrinai 290 men are like bees visiting many women, 277 Kuruntokai 2, 392 Purananuru - 70; narrinai -55, akam 332 -six legged. Most of the Tamils would have heard this beautiful poem, but in a different context. In Thiruvilayadal Puranam, written in the 16th century, this poem is imagined as the one given by Shiva to poet Dharumi to present in Pandiyan's court to clear his doubt. Which is opposed by Pandiyan's minister Nakkeeran; since he questioned the poem penned by Shiva himself, Nakkeeran was burnt to ashes by Shiva. But this poem is from Kuruntokai 2, 392 

கொங்கு தேர் வாழ்க்கை அஞ்சிறைத் தும்பி! 

காமம் செப்பாது, கண்டது மொழிமோ: பயிலியது கெழீஇய நட்பின், மயில் இயல்,

செறி எயிற்று, அரிவை கூந்தலின் நறியவும் உளவோ, நீ அறியும் பூவே?

O' exquisitely winged bee, You judiciously suck honey! Tell me not what I wish to hear, But truth as you know crystal clear: This girl who I'm rightfully in love with, She of peacock's grace, and perfect teeth Do you know of flowers more fragrant than her tresses.

They are meeting secretly. She is shy, he is desperate. He gets close to her and smells her hair. He sees a bee buzzing around the flower string in her hair. He asks the bee “O’ bee with beautiful wings! You are selective in choosing honey flowers to suck. I have a doubt. Tell me the truth as you’ve known. Don’t tell me what I want to hear because you are in my country. This girl whom I am in love with is graceful like a peacock. Her teeth are even and perfect. Is there any flower that you have seen that is more fragrant than the hair of this girl?”

ஐங்குறுநூறு 90, ஓரம்போகியார், மருதத் திணை – பரத்தை சொன்னது, தலைவியின் தோழியரும் தலைவனும்கேட்கும்படியாக

மகிழ்நன் மாண் குணம் வண்டு கொண்டன கொல்?

வண்டின் மாண் குணம் மகிழ்நன் கொண்டான் கொல்?

அன்னது ஆகலும் அறியாள்,

எம்மொடு புலக்கும் அவன் புதல்வன் தாயே.

On hearing that his wife is upset with her, the courtesan says :

Did the bee acquire her husband’s wonderful trait? Or did her husband acquire the bee’s wonderful trait? She doesn’t know the reality,

His son’s mother, who is irked with me.

He left his wife and spent time with his courtesan. Now he has moved on to other women. But his wife is still upset with the courtesan and bad mouths her. Hearing this, the courtesan says “Her husband is like a bee that moves from flower to flower. Whether he got that trait from the bee or the bee got the trait from him, I don’t know. His son’s mother (wife) is not aware of the reality and is angry with me. But he has left me too.” this is from Ainkurunuru - 90.

We can relate Kuruntokai 2, 392 sangam literature poem with Madurai Meenakshi is traditionally depicted with a peral studded crown ( muthu chorugu) where a colourful honey bee rests in the center. The honey bee on her crown highlights her beauty and allure, much like a flower that attracts bees. And we can see a honey bee made of red sapphire in her Pearl studded Plait Ornament (jadanagam) in this college i have attached that too 

Bees in thirumurai & thirupuzhal : 

Thevaram, the collection of devotional hymns composed by the Tamil Saiva poet-saints Appar, Sundarar, and Thirugnana Sambandar, honey bees are used as poetic symbols that evoke natural beauty, devotion, and the spiritual connection between humans and the divine. Thevaram hymns, dedicated to Lord Shiva, vividly describe elements of nature to convey the beauty of Shiva’s abodes and to express profound feelings of love, longing, and surrender. Honey bees are often mentioned in ways that reflect their attraction to fragrant flowers and their unyielding devotion, which poets liken to the devotion of a true devotee to Shiva.

The honey bee’s attraction to flowers is used as a metaphor for the soul’s attraction to Shiva. Just as the bee is drawn to the flower for nectar, devotees are irresistibly drawn to Shiva, seeking his grace and blessings. This image expresses how a devotee, like a bee to a flower, is instinctively pulled to the divine.  

In many hymns, the poets describe Shiva’s holy abodes as paradisiacal places filled with fragrant flowers, lush groves, and buzzing honey bees. The presence of bees adds life to these descriptions, painting a vivid picture of the divine sanctity and natural richness of places like Chidambaram, Thiruvannamalai, and other sacred sites associated with Shiva. The bees collecting nectar in these places symbolize the bliss and purity of devotion that pervades Shiva’s holy sites. Just as a bee gathers nectar to create honey, the spiritual seeker is encouraged to gather the “nectar” of wisdom, devotion, and righteous action, gradually refining the soul. This journey is reflected in Appar’s and Sambandar’s hymns, where they describe the process of spiritual purification and the ultimate attainment of Shiva’s grace as a process that is natural and transformative, akin to a bee’s role in nature.

In certain contexts Manikkavacakar describes, bees may also represent a messenger or a means of communication between the devotee and Shiva. Much like how bees carry pollen from flower to flower, a devotee’s prayers are carried by love and devotion to reach the divine. This reflects the intimate connection between the soul and Shiva, where even the simplest elements of nature become part of the spiritual relationship.

இன்புறு வண்டிங்கு இனமலர் மேற்போய்

உண்பது வாச மதுபோல் உயிர்நிலை

இன்புற நாடி நினைக்கிலும் மூன்றொளி

கண்புற நின்ற கருத்துள்நில் லானே. 

Thirumandiram 10.5.8

Lord is the Light Beyond Visible Reach

 The bee, that nectar seeks, flies high for its flower on top And there, alone, it sucks the fragrant juice; Even so, they who seek the blessed grace divine, Aspire for the Light beyond visible reach of eyes.

The bees go in search of hidden nectar and collect it. They only know which flowers have got the nectar and use their fragrance. In the same way God seekers go in search invisible God and enjoy Hum.

ஈட்டிய தேன்பூ மணங்கண் டிரதமும்

கூட்டிக் கொணர்ந்தொரு கொம்பிடை வைத்திடும்

ஓட்டித் துரந்திட்டு அதுவலி யார்கொளக்

காட்டிக் கொடுத்தது கைவிட்ட வாறே.

Thirumathiram 10.3.4

The Bee Stores Honey Only to be Appropriated by Others; So is Your Hoarded Wealth The industrious bee from flower to flower hops,

Seeking, scenting, gathering its store of honey sweet; But soon the subtle thief digs and steals the hoarded wealth; Likewise, our earthly treasures the same story repeat.

If you store money like a bee it will be used by someone else. That is what happened to the hoarders on earth- Tirumular in his Tiumanthiram.

In Thirumaris , honey bees serve as a powerful metaphor for the devotee’s love, longing, and journey toward spiritual fulfillment. Through this imagery, Manikkavacakar and poetes captures the essence of bhakti (devotion), emphasizing a deep, personal connection with Shiva, much like the bee's intimate bond with the flower from which it draws nectar. In thiruvathaoor manikavasagar temple we can see a honey bee pendant made of gold has been used during the annual processions we can relate this bee with his poem Thirukothumbi" in Thiruvasagam captures the essence of devotional longing and love for the divine, with the honey bee symbolizing the devotee’s unending pursuit of divine connection.

In Thiruppugazh arunagirinathar often describes the six abodes of Murugan (Arupadai Veedu), where each is associated with natural beauty, including flowers and bees. The presence of bees in these divine abodes emphasizes Murugan’s connection to vibrant life and the natural world, portraying him as a god who is both protective and nurturing toward all creatures. This also reflects the belief that Murugan’s divine presence brings vitality and abundance to his surroundings. We can see this representation as a pendents and charms in thiruchendur subramaniaya swamy temple. In this pendant we could see the bunch of honey bees flying around the star where the star represents karthikeyar and he is enclosed by his devotees. 

Bees in hindu philosophy 

In Hindu philosophy, honey bees hold profound symbolic meanings, appearing in spiritual texts and mythology. Hindu gods even have weapons related to bees, such as Kama, the god of love, who has a bowstring of bees. In Indian mythology, Honeybees form the string of #Kama's bow made of sugarcane, symbolizing that the love arrows of god are sweet but also painful. Kāma shoots five flowery arrows triggering the five effects of desire: attraction, followed by disturbance, burning, desiccation and, alas, destruction. Bees and their hum are always mentioned as Kāma's subsidiary weapons.Bees symbolize the arrows of love, which are sweet and painful. The buzzing of bees is taken by poets as a romantic sound inciting love; hence, people who long for an absent or unwilling lover cannot stand to hear it.The hum of bees is taken by poets as a romantic sound inciting love. It is believed that people yearning for absent or unwilling lovers could not stand to hear bees' buzzing.

 Krishna, often called the “nectar of love” or “Madhava” (meaning “sweet like honey”), is associated with sweetness, charm, and divine attraction, much like the irresistible allure of flowers to bees. Honey bees play an important role in devotional imagery associated with Krishna, symbolizing divine attraction, sweetness, love, and the deep connection between Krishna and his devotees. The bee’s devotion to nectar mirrors the soul’s eternal search for the sweetness of divine love, making it a beautiful and powerful symbol in Krishna’s lore. We could see the golden bee pendant studded with blue sphairee and pearls in kanchipuram varatharajar temples annual festival time and in madurai alagarkovil they have honey bee necklaces made of blue sphare which is a very unique and rare piece.

In Shakta philosophy honey bees reflect the multi-faceted nature of the Goddess they symbolize her nurturing, life-giving aspect as well as her fierce protective power. Through these associations, bees become a reminder of the Goddess’s omnipresent energy, her ability to transform and protect, and her vital role as the force behind all creation.Just as honey bees transform nectar into honey, a substance that is sweet, nourishing, and pure, they serve as a symbol of spiritual transformation in Shakta philosophy. Devotees of the Goddess are encouraged to transform their minds and hearts through devotion (bhakti) and meditation, “sweetening” their souls to become worthy of divine grace. The journey of spiritual transformation is likened to the bee’s process of gathering nectar and producing honey.

In traditional Bengali jewelry, butterflies have historically been more prominent than honey bees. The butterfly motif has been widely used in various forms of jewelry that symbolizes beauty, grace, and transformation, making it a popular and significant motif in Bengali art and butterfly-shaped hair ornaments were indeed part of traditional Bengali jewelry, especially during the late 19th and early 20th centuries. These ornaments, known as *tikli* or *chur* (hair ornaments), were designed to add grace and charm to women’s hairstyles, reflecting the aesthetic values of the time.

In Bengali culture, the butterfly is a symbol of beauty, grace, and transformation, making it a fitting motif in jewelry. Butterfly designs were popular not only in hair accessories but also in *bala* (bangles), *kanbala* (earrings), and other ornaments. These jewelry pieces were typically made from gold or silver, sometimes adorned with gemstones or enamel to enhance the vibrant look associated with the butterfly motif. 

During the Bengal Renaissance, artisans and jewelers in Bengal also drew inspiration from nature, incorporating floral and animal motifs, including butterflies, to reflect the elegance of nature in their work. While butterfly ornaments may not be as commonly worn in contemporary Bengal, they remain an important part of the region’s rich cultural heritage in jewelry design. Here in this collage i had a traditional patter of Prajāpati ( butterfly ).

In summary, honey bees in Indian art and literature embody a blend of spiritual, emotional, and natural symbolism. Whether representing devotion, love, nature, or power, honey bees serve as a bridge between the material and divine worlds, celebrated for their role in the beauty and balance of life. Their image is timeless, reappearing across generations of Indian cultural expressions as a symbol of life’s sweetness, resilience, and interconnectedness.

--Ramu. Rm.N